Słów kilka o załodze statku

Naturalną sprawą jest, że statek sam nie popłynie nigdzie. Nieodzownym elementem, kluczowym elementem każdego rejsu jest załoga.
Załoga – etatowy zespół osób obsługujących jednostkę pływającą.
Skład załogi statku handlowego oraz jego kwalifikacje i funkcje każdego z jej członków określa „lista zaciągu załogi” – inaczej musterrola. Wpisanie (wciągnięcie) marynarza do musterroli jest formalnym aktem zaliczenia go do załogi i określa się terminem zamustrowanie. Dokument ten powinien znajdować się stale na pokładzie statku. Jednocześnie każdy z marynarzy otrzymuje wpis do swojej Książeczki Żeglarskiej potwierdzającej fakt jego zamustrowania. O wszystkich zmianach w liście zaciągu informuje się właściwy Urząd Morski w kraju jakim jest zarejestrowany statek handlowy – sporządza się stosowny wyciąg i wysyła się go lub też zatwierdza na miejscu musterrolę we właściwym Urzędzie Morskim. Z chwilą wymustrowania wykreśla się członka załogi z listy zaciągu i dokonuje stosownego wpisu w Książeczce Żeglarskiej.
Po 2000 roku posiadanie Książeczki Żeglarskiej nie jest już warunkiem koniecznym do zamustrowania na statku – wystarczy Paszport. Wtedy też dla osób nie posiadających Książeczki Żeglarskiej dowodem odbycia praktyki pływania jest zaświadczenie wydane przez kapitana statku.

Polska ratyfikując Konwencję SOLAS wzięła na siebie obowiązek dostosowania własnych przepisów do tego dokumentu. W roku 2000 Minister Transportu i Gospodarki Morskiej wydał Rozporządzenie w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności.

Załoga pokładowa
1.na statkach o pojemności brutto 3.000 i powyżej w żegludze międzynarodowej:

kapitan,
starszy oficer,
oficer wachtowy,
starszy marynarz,
dwaj marynarze wachtowi,
kucharz okrętowy,

2.na statku o pojemności brutto do 3.000 w żegludze międzynarodowej:

kapitan,
starszy oficer,
oficer wachtowy,
starszy marynarz,
dwaj marynarze wachtowi,
kucharz okrętowy,

3.na statku o pojemności brutto do 500 w żegludze przybrzeżnej:

kapitan,
oficer wachtowy,
starszy marynarz,
marynarz wachtowy,
kucharz okrętowy.
4.Na statkach pasażerskich i pasażerskich typu ro-ro przewożących powyżej 400 pasażerów armator wyznacza dodatkowego oficera o specjalności pokładowej posiadającego dyplom na poziomie zarządzania, odpowiedzialnego za sprawy bezpieczeństwa, stan sprzętu ratunkowego i pożarowego oraz szkolenie załogi w zakresie bezpieczeństwa życia na morzu i ochrony środowiska morskiego. Jak widać powyżej: bosman, cieśla, III oficer, IV oficer, radiooficerowie, lekarz, w minimalnym składzie załogi już nie występują. Jeżeli armator uzna to za konieczne, może zwyczajowo wyznaczyć bosmana i cieślę ze starszych marynarzy i wpisać ich na listę załogi na tych stanowiskach (z większą pensją). II, III i IV oficerowie stali się teraz oficerami wachtowymi, radiooficerów zastąpił GMDSS, lekarza medical radio, helikoptery ratownicze oraz osoba przeszkolona w zakresie sprawowania opieki medycznej nad chorym.

Załoga maszynowa
1.na statkach o mocy maszyn głównych powyżej 3.000 kW:

starszy oficer mechanik,
II oficer mechanik,
oficer mechanik wachtowy,
motorzysta wachtowy,
2.na statkach o mocy maszyn głównych od 750 kW do 3.000 kW:
starszy oficer mechanik,
II oficer mechanik,
motorzysta wachtowy,
3.na statkach o mocy maszyn głównych do 750 kW:
kierownik maszyn,
motorzysta.

Załoga hotelowa
W rozporządzeniu mowa jest tylko o kucharzu okrętowym. Stanowisko te występuje na każdym statku. Jednakże ilość załogi, czy też uprawianie żeglugi pasażerskiej wymusza zatrudnienie dalszych członków załogi. Tam gdzie będzie zamustrowanych siedmiu członków załogi, kucharz będzie sam, ale przy kilkunastu może się pojawić już marynarz – steward.
Przy jeszcze większej ilości załogi, młodszy kucharz i steward.
Odrębną sprawą są załogi hotelowe na promach i statkach pasażerskich. Tutaj armator może zatrudnić już oficera lub więcej oficerów hotelowych i nie ważne czy będą się oni nazywali intendentami, płatnikami, ochmistrzami, czy też asystentami hotelowymi. Dowolność, hierarchia podlega i będzie podlegać tylko potrzebom armatora: koniunkturze na rynku przewozów, dbałości armatora o jakość świadczonych usług. Zależnie od wielkości i specyfiki infrastruktury hotelowo – gastronomicznej, wśród załogi szeregowej pojawią się szefowie kuchni (czasami na statkach pasażerskich w randze oficera), I kucharze, starsi stewardzi, barmani, stewardzi nocni, recepcyjni, restauracyjni, kabinowi, barmani, stolarze, pomocnicy i praktykanci hotelowi. Nazwy na liście załogowej pozostaną takie jak przed laty. Jedynie ilość etatów i ich nazwy zależeć będą od przewozów i sytuacji finansowej armatora. Obecnie na promach pasażerskich pozostała funkcja intendenta i płatnika, na mniejszych (kolejowo – pasażerskich) ochmistrza. Zatrudnia się też innych oficerów hotelowych. ale ich ranga jest różna z powodów wymienionych powyżej, mogą być też pracować na statku sezonowo. Nazywani są szefami kuchni, ochmistrzami, asystentami hotelowymi i starszymi stewardami administracyjno-gospodarczymi. Umiejscowienie ich w hierarchii statkowej zależy wyłącznie od polityki kadrowej operatora statku.

Poniżej możecie zobaczyć wybrane stopnie marynarki handlowej

oznaka stopnia PMH na pagonie koszuli swetra
stopień	kapitan żw	starszy mechanik	starszy oficer lub I oficer	ochmistrz	II elektryk

oznaka stopnia PMH na rękawie munduru
funkcja	kapitan statku	kierownicy działów	I oficerowie	II oficerowie	III i IV oficerowie	asystenci
stanowisko	kapitan żw	st. oficer, st. mechanik, intendent	I oficer, I mechanik, płatnik, st. ochmistrz, I elektryk, I radiooficer, lekarz	II oficer, II mechanik, ochmistrz, II elektryk, II radiooficer, oficer pożarowy, oficer rozrywkowy	III oficer, III mechanik, IV oficer, IV mechanik	asystent: pokładowy, maszynowy, hotelowy, radiooficera, elektryka
również spotykane	starszy mechanik	I mechanik, płatnik	st. oficer, II mechanik, oficer pożarowy	III mechanik	IV mechanik, asystent hotelowy (dawniej III radiooficer i elektryk)

Starszy oficer – stanowisko oficerskie w dziale pokładowym na statku handlowym. W sprawach nautycznych jest zastępcą kapitana. Funkcję starszego oficera zalicza się do stanowisk na poziomie zarządzania, niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi. Odpowiada za ładunek, konserwację statku, gospodarkę okrętową, kieruje bieżącymi pracami pokładowymi.
Osoby zajmujące stanowisko starszego oficera muszą wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami udokumentowanymi dyplomem wydanym przez urząd morski.
1. Do uzyskania dyplomu starszego oficera pokładowego na statkach o pojemności od 500 do 3.000 BRT wymagane jest posiadanie świadectwa przeszkolenia w zakresie wykorzystania radaru i ARPA na poziomie zarządzania oraz opcjonalnie:
posiadanie dyplomu oficera wachtowego na statkach o pojemności 500 BRT i powyżej, dodatkowej 12-miesięcznej praktyki pływania na stanowisku oficera wachtowego na morskich statkach handlowych o pojemności 500 BRT i powyżej w żegludze międzynarodowej oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie zarządzania (obowiązek ukończenia kursu nie dotyczy absolwentów kierunku nawigacyjnego wyższych uczelni morskich.), posiadanie dyplomu kapitana żeglugi przybrzeżnej, dodatkowej 6-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich o pojemności 500 BRT i powyżej w żegludze międzynarodowej na stanowisku oficera wachtowego oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie zarządzania (obowiązek ukończenia kursu nie dotyczy również absolwentów policealnych szkół morskich kształcących na poziomie zarządzania).

2. Do uzyskania dyplomu starszego oficera pokładowego na statkach o pojemności 3.000 BRT i powyżej wymagane jest posiadanie świadectwa przeszkolenia w zakresie wykorzystania radaru i ARPA na poziomie zarządzania oraz opcjonalnie: posiadanie dyplomu oficera wachtowego na statkach o pojemności 500 BRT i powyżej, dodatkowej 18-miesięcznej praktyki pływania na stanowisku oficera wachtowego na morskich statkach handlowych o pojemności 500 BRT i powyżej w żegludze międzynarodowej lub 12 miesięcy praktyki pływania na statkach o pojemności 3.000 BRT i powyżej oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie zarządzania (obowiązek ukończenia kursu nie dotyczy absolwentów kierunku nawigacyjnego wyższych uczelni morskich.), posiadanie dyplomu starszego oficera pokładowego na statkach o pojemności od 500 do 3.000 BRT, dodatkowej 6-miesięcznej praktyki pływania na stanowisku starszego oficera pokładowego na morskich statkach handlowych o pojemności 500 BRT i powyżej w żegludze międzynarodowej albo na stanowisku oficera wachtowego na morskich statkach handlowych o pojemności 3.000 BRT i powyżej w żegludze międzynarodowej (obowiązek ukończenia kursu nie dotyczy również absolwentów policealnych szkół morskich kształcących na poziomie zarządzania).

Oficer wachtowy – stanowisko oficerskie w dziale pokładowym na statku handlowym. Funkcję oficera wachtowego zalicza się do stanowisk na poziomie operacyjnym, niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi. Odpowiada za aktualizację map, ksiąg locji, spisów latarń oraz za stan techniczny przyrządów nawigacyjnych. Z tego też względu nazywany jest oficerem nawigacyjnym.

Osoby zajmujące stanowisko oficera wachtowego muszą wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami udokumentowanymi dyplomem wydanym przez urząd morski.
1. Do uzyskania dyplomu oficera wachtowego na statkach o pojemności 500 BRT i powyżej wymagane jest posiadanie świadectw: przeszkoleń w zakresie: wykorzystania radaru i ARPA (Radarowego Automatycznego Systemu Akwizycji i Śledzenia Ech) na poziomie operacyjnym, ratownika, ochrony przeciwpożarowej stopnia wyższego, pierwszej pomocy medycznej i co najmniej świadectwo ogólne operatora GMDSS (Światowego Morskiego Systemu Łączności Alarmowej i Bezpieczeństwa) oraz (opcjonalnie):
ukończenie wyższej uczelni morskiej na kierunku nawigacyjnym, odbycie 12-miesięcznej praktyki pływania w dziale pokładowym na statkach morskich w żegludze międzynarodowej, w tym co najmniej 6 miesięcy praktyki na statkach morskich o pojemności brutto 500 i powyżej, potwierdzonej w wydanym przez uczelnię zaświadczeniu z zaliczenia dziennika praktyk, oraz złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym,
ukończenie nauki na kierunku nawigacyjnym w ośrodku szkoleniowym (policealne szkoły morskie) kształcącym co najmniej na poziomie operacyjnym, odbycie 12-miesięcznej praktyki pływania w dziale pokładowym na statkach morskich w żegludze międzynarodowej, w tym co najmniej 6 miesięcy praktyki pływania na statkach morskich o pojemności brutto 500 i powyżej, potwierdzonej w wydanym przez ośrodek zaświadczeniu z zaliczenia dziennika praktyk, oraz złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym, posiadanie dyplomu oficera wachtowego żeglugi przybrzeżnej oraz dodatkowej 6-miesięcznej praktyki pływania w żegludze międzynarodowej na statkach morskich o pojemności brutto 500 i powyżej w dziale pokładowym oraz ukończenie szkolenia w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym, posiadanie świadectwa starszego marynarza, dodatkowej 12-miesięcznej praktyki pływania w żegludze międzynarodowej na statkach morskich o pojemności 500 BRT i powyżej na stanowisku starszego marynarza oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym, posiadanie dyplomu radiooficera, świadectwa marynarza wachtowego, dodatkowej 12-miesięcznej praktyki pływania w dziale pokładowym na morskich statkach handlowych o pojemności brutto 500 i powyżej w dziale pokładowym w żegludze międzynarodowej, ukończenie szkolenia w ośrodku szkoleniowym oraz złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym,
posiadanie dyplomu oficera mechanika wachtowego lub oficera elektroautomatyka, świadectwa marynarza wachtowego, dodatkowej 12-miesięcznej praktyki pływania w dziale pokładowym na morskich statkach handlowych o pojemności brutto 500 i powyżej w żegludze międzynarodowej, ukończenie szkolenia w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym, posiadanie świadectwa marynarza wachtowego, dodatkowej 36-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w żegludze międzynarodowej w dziale pokładowym, w tym co najmniej 12 miesięcy praktyki pływania na morskich statkach handlowych o pojemności 500 BRT i powyżej, oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie operacyjnym.
2. Praktyka pływania, w przypadku absolwenta wyższej uczelni morskiej, powinna zawierać okres pełnienia obowiązków wachtowych na mostku pod nadzorem kapitana albo oficera wachtowego przez co najmniej 6 miesięcy, udokumentowany w zaświadczeniu o pełnieniu wachty nawigacyjnej.
3. Za równorzędny z egzaminem na poziomie operacyjnym uznaje się egzamin dyplomowy złożony w wyższej uczelni morskiej na kierunku nawigacyjnym.

Marynarz – podstawowa (nieoficerska) funkcja w dziale pokładowym na statku handlowym. W marynarce handlowej wyróżnia się trzy stanowiska marynarskie:

młodszy marynarz
marynarz wachtowy
starszy marynarz

Osoby zajmujące stanowiska marynarskie muszą wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami udokumentowanymi świadectwem wydanym przez urząd morski.
1. Do uzyskania świadectwa młodszego marynarza pokładowego wymagane jest posiadanie świadectw o przeszkoleniach w zakresie:
indywidualnych technik ratunkowych, ochrony przeciwpożarowej stopnia podstawowego, elementarnej pomocy medycznej, bezpieczeństwa własnego i odpowiedzialności wspólnej, ukończone 16 lat.
2. Do uzyskania świadectwa marynarza wachtowego wymagane jest (opcjonalnie):
zaliczenie pierwszego roku studiów na kierunku nawigacyjnym w wyższej uczelni morskiej oraz posiadanie 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale pokładowym, ukończenie pierwszego roku nauki na kierunku nawigacyjnym w ośrodku szkoleniowym (policealne szkoły morskie), kształcącym co najmniej na poziomie operacyjnym oraz posiadanie 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale pokładowym, ukończenie nauki na kierunku pokładowym w ośrodku szkoleniowym (policealne szkoły morskie, średnie szkoły zawodowe) oraz posiadanie 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale pokładowym, posiadanie 12-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale pokładowym oraz złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym, posiadanie 24-miesięcznej praktyki pływania w służbie radiowej na stanowisku radiooficera, w tym ukończenie pod nadzorem oficera wachtowego 6-miesięcznego programu szkolenia praktycznego na statkach morskich oraz złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym,
posiadanie dyplomu oficera mechanika wachtowego lub oficera elektroautomatyka, 24-miesięcznej praktyki pływania w dziale maszynowym, w tym co najmniej 2 miesiące szkolenia praktycznego w dziale pokładowym oraz ukończenie szkolenia w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym, posiadanie 24-miesięcznego okresu zatrudnienia w charakterze pracownika przetwórni statku rybackiego oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym.
3. Do uzyskania świadectwa starszego marynarza wymagane jest złożenie egzaminu na to świadectwo, posiadanie świadectwa ratownika oraz posiadanie (opcjonalnie):
36-miesięcznej praktyki pływania na morskich statkach handlowych w dziale pokładowym, świadectwa marynarza wachtowego oraz dodatkowej 24-miesięcznej praktyki pływania na morskich statkach handlowych w dziale pokładowym. Osoby ubiegające się o uzyskanie świadectwa marynarza oraz starszego marynarza muszą mieć ukończone 18 lat.

Starszy mechanik – (starszy oficer mechanik) – stanowisko oficerskie w dziale maszynowym na statku handlowym. Kierownik maszyn i załogi maszynowej. Funkcję starszego mechanika zalicza się do stanowisk na poziomie zarządzania, niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi. Odpowiada za siłownię okrętową oraz technikę na statku. Ze względu na moc silników głównych stopień kwalifikacji starszego mechanika określają odpowiednie dyplomy morskie:
dyplom starszego oficera mechanika na statkach o mocy maszyn głównych od 750 do 3.000 kW, dyplom starszego oficera mechanika na statkach o mocy maszyn głównych 3.000 kW i powyżej.

Na statkach pasażerskich starsi mechanicy jako oznaczenie swojego stopnia noszą trzy paski grube i jeden cienki, służy to uwypukleniu dowódczej roli jaką pełni kapitan żw na statku (cztery paski grube). Wzory noszenia dystynkcji powstały wystarczająco dawno (1957), aby stracić już na aktualności. Po prywatyzacji przedsiębiorstw żeglugowych, armatorzy nie wydali swoich przepisów mundurowych. W dniu dzisiejszym sposób noszenia oznaczeń stopnia reguluje wyłącznie tradycja.

Motorzysta – podstawowa (nieoficerska) funkcja w dziale maszynowym na statku handlowym (okręcie). W marynarce handlowej wyróżnia się dwa stanowiska motorzysty:
młodszy motorzysta
motorzysta wachtowy
Funkcja motorzysty wachtowego jest zaliczana do stanowisk pomocniczych niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi. Osoby zajmujące stanowiska motorzysty i młodszego motorzysty muszą wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami udokumentowanymi świadectwem wydanym przez urząd morski.

1. Do uzyskania świadectwa młodszego motorzysty wymagane jest posiadanie świadectw o przeszkoleniach w zakresie:
indywidualnych technik ratunkowych,
ochrony przeciwpożarowej stopnia podstawowego,
elementarnej pomocy medycznej,
bezpieczeństwa osobistego i odpowiedzialności społecznej,
ukończone 16 lat.
2. Do uzyskania świadectwa motorzysty wachtowego wymagane jest (opcjonalnie):
zaliczenie pierwszego roku studiów na kierunku mechanika i budowa maszyn albo drugiego roku studiów na kierunku elektrotechnika w wyższej uczelni morskiej oraz posiadanie 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym, ukończenie pierwszego roku nauki na kierunku mechanicznym w specjalnościach: budowa, eksploatacja, obsługa, remonty maszyn i urządzeń okrętowych lub siłowni okrętowych w ośrodku szkoleniowym (policealne szkoły morskie), kształcącym co najmniej na poziomie operacyjnym, oraz posiadanie 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym, ukończenie wyższej uczelni technicznej, szkoły policealnej lub średniej zawodowej na kierunku mechanicznym w specjalnościach: budowa, eksploatacja, obsługa, remonty maszyn i urządzeń okrętowych lub siłowni okrętowych albo ukończenie ośrodka szkoleniowego (średnie szkoły zawodowe), kształcącego w zawodzie marynarza, oraz posiadanie 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym, posiadanie dyplomu oficera elektroautomatyka okrętowego oraz 2-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym, posiadanie wykształcenia zasadniczego zawodowego o kierunku mechanicznym w specjalnościach: budowa, eksploatacja, obsługa, remonty maszyn i urządzeń okrętowych lub siłowni okrętowych oraz 6-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym, posiadanie wykształcenia zawodowego o kierunku mechanicznym lub elektrycznym, 12-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym oraz złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym, posiadanie 24-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym,
posiadanie 24-miesięcznej praktyki pływania w charakterze pracownika przetwórni statku rybackiego przy obsłudze maszyn przetwórczych lub chłodni oraz 6-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym oraz ukończenie kursu w ośrodku szkoleniowym i złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym, posiadanie stopnia podoficera Marynarki Wojennej lub Straży Granicznej i 24-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym oraz złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym, posiadanie stopnia chorążego Marynarki Wojennej lub Straży Granicznej i 18-miesięcznej praktyki pływania na statkach morskich w dziale maszynowym oraz złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym, posiadanie stopnia mechanika żeglugi śródlądowej I klasy oraz złożenie egzaminu na poziomie pomocniczym.
3. Przy ubieganiu się o świadectwo motorzysty wachtowego 1/3 część ogólnej wymaganej praktyki pływania, może być zastąpiona praktyką przy budowie, naprawie lub obsłudze maszyn okrętowych w stoczniach, zakładach produkcyjnych lub warsztatach mechanicznych.

Ochmistrz – podstawowe stanowisko oficerskie w dziale hotelowym na statku pasażerskim. Kiedyś również oficer ten nadzorował pracę działu hotelowego oraz był odpowiedzialny za administrację i gospodarkę na statku towarowym. W innych flotach jego odpowiednikami są:
we flocie brytyjskiej – purser,
niemieckiej – zahlmeister, proviantmeister.

W przypadku rozbudowanego działu hotelowego (promy, statki pasażerskie, statki szkolne, statki bazy), mogą również występować stanowiska umiejscowione wyżej w hierarchii statkowej np.:
intendent – (odpowiednik starszego oficera, starszego mechanika),
płatnik (dawniej odpowiednik I mechanika, I oficera),
starszy ochmistrz (odpowiednik współczesnego II mechanika).

Od oficerów działu hotelowego wymaga się dużej interdyscyplinarności – wiedza na temat organizacji żywienia, technologii gastronomicznej, usług hotelarskich, elementów protokołu dyplomatycznego, towaroznawstwa, rozliczeń finansowych, znajomości przepisów celno – dewizowych wielu państw morskich, marketingu, przechowalnictwa żywności. Łatwość nawiązywania kontaktów, komunikatywność, odporność psychiczna oraz praktyczna znajomość języków obcych jest szczególnie pożądana na tym stanowisku. Jeszcze na początku lat 90. XX wieku oficerowie działu hotelowego w Polsce musieli legitymować się dyplomami morskimi. Potem jednakże z uwagi na brak wymagań ze strony przepisów międzynarodowych oraz likwidacji funkcji ochmistrza na statkach towarowych, od tych wymogów odstąpiono. Do tego czasu Wyższa Szkoła Morska w Gdyni kształciła oficerów w tym kierunku na wydziale administracji – specjalność intendentura morska. Ochmistrzami mogli zostać również absolwenci innych szkół wyższych oraz techników gastronomicznych (policealnych szkół hotelarsko – gastronomicznych), po zdaniu egzaminu przed komisją urzędu morskiego i wypływaniu odpowiedniej praktyki morskiej. W obecnej chwili tam gdzie to stanowisko istnieje, kwestia zasad awansu oraz zatrudnienia na tym stanowisku zależy wyłącznie od polityki kadrowej i potrzeb armatora. Wymagane są jedynie świadectwa stopnia wyższego, określone w konwencji SOLAS dla załóg uprawiających żeglugę pasażerską oraz żeglugę pasażerską na statkach typu RORO.

Zakres obowiązków ochmistrza – Pierwotnie we flocie angielskiej (XIX wiek) był członkiem załogi odpowiedzialnym za prowadzenie kasy statkowej. Potem doszły mu obowiązki związane z dostarczaniem towarów nie będących prowiantem dla załogi (tytoń, alkohol). Stopniowo wraz z upływem lat przybywało mu zajęć. W połowie XX wieku, gdy załogi statków były stosunkowo liczne, a państwa morskie rozbudowały znacząco swoje przepisy i administrację morską oraz warunki bytowe załóg zaczęły odpowiadać naszym obecnym wyobrażeniom, stanowisko ochmistrza występowało w większości flot świata. W tym czasie zajmował się tak jak jego XIX wieczni poprzednicy kasą statkową czyli przeprowadzał na polecenie kapitana gotówkowe transakcje finansowe:

wypłatę wynagrodzeń lub ich części członkom załóg,
udzielał zaliczek na poczet przyszłych zarobków marynarzom zatrudnionym na statku,
dokonywał drobnych zakupów, opłat gotówkowych w portach,
czasami dokonywał operacji bankowych w portach,
prowadził kantynę statkową – sprzedawał w niej oraz dbał o jej zaopatrzenie.

Oprócz tego zajmował się:

zarządzaniem pracą załogi hotelowej oraz rozliczaniem jej czasu pracy,
opieką nad pasażerami podczas rejsu oraz ich wejściem i zejściem ze statku (w tym sporządzanie stosownej dokumentacji),
przygotowywaniem jadłospisów oraz prowadzeniem właściwego żywienia załogi i pasażerów,
zaopatrywaniem statku w prowiant, rzeczy niezbędne w części hotelowej statku – od zastawy stołowej, materiały biurowe po meble,
organizowaniem prania bielizny pościelowej i stołowej w portach,
przechowywaniem zgodnie z regułami przechowalnictwa żywności prowiantu w magazynach statkowych,
sporządzaniem specyfikacji remontowych części hotelowo – gastronomicznej na czas pobytu statku w stoczni,
dbanie o wyposażenie części hotelowej statku i właściwe jej funkcjonowanie (tzw. inwentarz),
przygotowywaniem dokumentacji niezbędnej do odpraw portowych oraz uczestnictwem w nich,
prowadzeniem biura statkowego, rozliczeń finansowych (bezgotówkowych i gotówkowych) z przedstawicielami armatora w obcych portach, agentami morskimi, dostawcami, przygotowywaniem stosownej dokumentacji finansowo – księgowej, sprawozdań dla biur armatora,
organizowaniem oficjalnych przyjęć w portach oraz pomoc kapitanowi w pełnieniu funkcji reprezentacyjnych,
prowadzeniem działalności kulturalno – oświatowej dla pasażerów oraz załogi m in.: prowadzeniem biblioteki statkowej, organizowaniem wycieczek w portach, aranżowaniem projekcji filmów, wyjść do kina itp,
był odpowiedzialny za magazyn artykułów wolnocłowych, rozliczanie wydatków reprezentacyjnych.

Takie były obowiązki ochmistrza na statkach towarowych. Dokonujący się postęp techniczny, informatyzacja oraz redukcja załóg pływających spowodowała, że stopniowo ich obowiązki zaczęli przejmować inni członkowie załóg. Odprawy portowe, sporządzanie części dokumentacji przejął radiooficer, blok prowiantowy kucharz okrętowy, młodszy steward kantynę, a resztę kapitan. Załogi z 30 do 50 członków stopniały do niecałych 20. Proces ten trwa dalej, ostatnio powszechność zastosowania komputerów, nowych środków łączności przyczyniły się do dalszych redukcji załóg nawet do kilkunastu osób (m in. zredukowano stanowisko radiooficera). Stanowisko ochmistrza pozostało jedynie na statkach uprawiających żeglugę pasażerską, pasażersko – towarową lub mających bardzo liczne obsady (statki szkolne, bazy rybackie).

Zakres obowiązków ochmistrza w żegludze pasażerskiej

Specyfika obowiązków nie zmieniła się znacząco w stosunku do jego odpowiedników na statkach towarowych sprzed około 15 lat. Jedynie ze względu na ilość pracy i cechy szczególne tych statków, linii, obowiązki musiały zostać podzielone na kilka stanowisk oficerskich. Rozwój technologii i w tym przypadku przyczynił się do zmniejszenia liczby tych stanowisk, jednakże pozostały one do dnia dzisiejszego na dużych statkach szkolnych, bazach rybackich, statkach typu ROPAX, pasażerskich, promach kolejowych. Aby zobrazować te zmiany najlepiej posłużyć się przykładami z polskiej floty ostatniego 20-lecia:

1.TSS Stefan Batory 1983

intendent – kierownik działu
płatnik – nadzór nad kasą i recepcją statkową, do pomocy miał jednego lub dwóch asystentów,
starszy ochmistrz – nadzór nad gastronomią statkową, barami, częścią hotelową statku,
ochmistrz restauracyjny – nadzorował pracę restauracji statkowej, dbał o właściwy standard usług gastronomicznych,
ochmistrz prowiantowy – zaopatrzenie statku oraz rozliczanie prowiantu zużywanego na potrzeby gastronomii statkowej, ustalanie receptur dań,
ochmistrz nocny – nocny nadzór nad pracą brygady sprzątającej statek pasażerski, bezpieczeństwem pasażerów oraz pracą recepcji o tej porze dnia,
oficer rozrywkowy – wypełniał czas podróży pasażerom rozmaitymi atrakcjami,
ochmistrz załogowy – odpowiedzialny za sprawy załogi zatrudnionej na statku pasażerskim – począwszy od spraw bytowych, rozliczenia płacowe i czasu pracy, po przygotowanie do odpraw portowych w części załogowej, do pomocy miał jednego asystenta,
bagażowy – przyjęcie i opieka podczas podróży nad bagażami, zwierzętami i ładunkami zabieranymi przez pasażerów,
szef kuchni, do pomocy I kucharz,

2.MS Antoni Garnuszewski, SV Dar Młodzieży 1985, 1987.

intendent – blok żywieniowo – żywnościowy, reprezentacja, prowadził zajęcia ze studentami podczas trwania rejsu,
ochmistrz – sprawy załogowe, prowadzenie kantyny,

3.MF Rogalin 1991

intendent – kierownik działu, nadzorował pracę sklepów wolnocłowych,
starszy ochmistrz – nadzór nad gastronomią statkową, barami,
ochmistrz prowiantowy – nadzór nad magazynami statkowymi, zaopatrzeniem, inwentarzem statkowym,
ochmistrz załogowy – jak jego odpowiednik na Batorym,
ochmistrz recepcyjny – prowadził i nadzorował pracę recepcji statkowej, kasy statkowej, do pomocy posiadał jednego, dwóch asystentów,
szef kuchni,

4.MF Pomerania 1996

intendent – kierownik działu,
ochmistrz gastronomiczny – nadzór nad gastronomią statkową, barami, zaopatrzeniem, magazynem artykułów wolnocłowych (alkohole, wyroby tytoniowe), inwentarzem statkowym,
ochmistrz hotelowy – odpowiedzialny za kabiny pasażerskie, pracę recepcji, przyjmowanie pasażerów na pokład statku, sprawy załogowe,
szef kuchni,
asystent sklepowy – zaopatrywał sklep wolnocłowy, rozliczał jego sprzedaż,
asystent recepcyjny – prowadził i nadzorował pracę recepcji statkowej, odprawy portowe,
asystent prowiantowy – zaopatrzenie oraz rozliczanie prowiantu, administrował systemem informatycznym na statku,

5.MS Silesia 2001

intendent – kierownik działu, nadzór nad gastronomią statkową, barami, zaopatrzeniem oraz rozliczaniem prowiantu,
ochmistrz hotelowy – odpowiedzialny za kabiny pasażerskie, pracę recepcji, przyjmowanie pasażerów na pokład statku, sprawy załogowe, inwentarz statkowy,
szef kuchni,
asystent sklepowy -zaopatruje sklep wolnocłowy, rozlicza jego sprzedaż, administruje systemem informatycznym na statku,
Zakres obowiązków, nazwa dla każdego z nich może się zmieniać w zależności od:
specyfiki statku pasażerskiego (jego przeznaczenia, ilości zabieranych pasażerów, rozległości bazy hotelowo – gastronomicznej),
rodzaju żeglugi (liniowa, wycieczkowa, promowa),
linii żeglugowej (krótkie, długie),
armatora,
koniunktury na rynku przewozów.
Sami ochmistrze mogą zmieniać swoje specjalizacje w zależności od polityki kadrowej armatora.
Obecnie na statkach towarowych obowiązki ochmistrza przejął kapitan.

Załoga na okręcie

Załogę okrętu dzieli się na dwie burty – prawą i lewą – oraz w miarę możliwości na trzy wachty – pierwszą, drugą i trzecią, tak aby zapewnić najlepszą obsługę stanowisk dowodzenia i stanowisk bojowych w rozkładach okrętowych. Załogi okrętów nie dzieli się na burty i wachty, jeśli bezpieczeństwo żeglugi wymaga stałej obecności całej załogi na SB.
Dowódca okrętu jest przełożonym załogi i osób czasowo zaokrętowanych, z wyjątkiem swych przełożonych. Postępuje zgodnie z regulaminami i rozkazami przełożonych oraz przepisami prawa międzynarodowego, a w wypadkach nie przewidzianych – według własnego uznania, mając na względzie dobro służby i obronę interesów państwa. Powinien wykazywać samodzielność w podejmowaniu szybkich i zdecydowanych działań niezbędnych dla zapewnienia bezpieczeństwa załodze i okrętowi, a w czasie wojny dla wykonania zadań.
Zastępca dowódcy okrętu podlega bezpośrednio dowódcy okrętu. Z.d.o. jest pierwszym zastępcą dowódcy okrętu i przełożonym całej załogi, z wyjątkiem zastępców dowódcy okrętu. Bezpośrednio podlegają mu dowódcy działów okrętowych, bosman okrętowy. W zależności od rangi okrętu, zastępca dowódcy okrętu może być również dowódcą określonych działów pokładowych.

Kierownik maszyn (k.m.) podlega bezpośrednio dowódcy kutra, a pod względem specjalistycznym – zastępcy dowódcy zespołu do spraw technicznych. Jest przełożonym osób funkcyjnych o specjalnościach elektromechanicznych

Bosman okrętowy (b.o.) podlega bezpośrednio z.d.o. i jest przełożonym drużyny bosmańskiej. Pod względem porządku i toku życia okrętowego bosmanowi okrętowemu podlega cała załoga z wyjątkiem oficerów, chorążych i kierownika maszyn. Bosman okrętowy jest pomocnikiem z.d.o. w utrzymaniu porządku na okręcie, organizowaniu i prowadzeniu szkolenia morskiego oraz wszelkiego rodzaju prac, jak również w utrzymaniu i wykorzystaniu motorówek i łodzi okrętowych. Bosman okrętowy ma prawo wydawać załodze polecenia związane z przestrzeganiem przepisów okrętowych, utrzymaniem porządku na okręcie oraz wykorzystaniem sprzętu i urządzeń pokładowych.

Szef działu /grupy/ podlega bezpośrednio dowódcy działu.. Jeśli etat okrętu nie przewiduje szefa działu, jego obowiązki wykonuje wyznaczony szef grupy.

Dowódca drużyny (d.dr.) podlega bezpośrednio dowódcy grupy lub szefowi działu i jest przełożonym obsady drużyny. Na niektórych okrętach i p.j.p. dowódcy drużyn podlegają bezpośrednio d.dz., k.m. lub dowódcy pomocniczej jednostki pływającej.

Marynarz podlega bezpośrednio dowódcy drużyny i jest odpowiedzialny za dokładne i terminowe wykonywanie obowiązków określonych w rozkładach okrętowych, a także za utrzymanie zawiadywanego uzbrojenia i sprzętu technicznego.
Z chwilą zaokrętowania każdy etatowy podoficer i marynarz, otrzymują książeczkę numeru okrętowego, zgodnie ze swym przydziałem. Zawiera ona wykaz podstawowych obowiązków i czynności w poszczególnych alarmach i rozkładach Z chwilą zaokrętowania każdy etatowy podoficer i marynarz, otrzymują książeczkę numeru okrętowego, zgodnie ze swym przydziałem. okrętowych. W wypadku obsadzenia jednego stanowiska przez dwóch członków załogi, jednemu z nich przydziela się numer dublujący. Numer okrętowy składa się z trzech części: Część pierwsza: jedna cyfra od 1 do 6 oznacza burtę oraz wachtę. Cyfry 1,3,5 oznaczają prawą burtę, a 2,4,6 – lewą. Ponadto cyfry 1 i 2 przypisuje się pierwszej wachcie, 3 i 4 – drugiej, a 5 i 6 – trzeciej. Część druga: jedna lub dwie cyfry oznaczają przydział do działu okrętowego, a w odniesieniu do działu elektromechanicznego również specjalność. W drugiej części numeru mogą występować też dwie cyfry oznaczające tych specjalistów, którzy nie wchodzą w skład działów okrętowych. Część trzecia: jedna lub dwie cyfry oznaczają kolejnego specjalistę w danej specjalności i w wachcie. Dublujące numery okrętowe poprzedza się literą D.
Osoby czasowo zaokrętowane, nie wchodzące w skład załogi – z wyjątkiem przełożonych dowódcy okrętu oraz oficerów dowództw i sztabów wykonujących czynności związane ze szkoleniem okrętu – określa się jako osoby postronne. Do osób postronnych na okręcie zalicza się kadrę dydaktyczną oraz praktykantów /stażystów/ uczelni wojskowych i ośrodków szkolenia, skład osobowy przewożonych pododdziałów wojskowych, a także pasażerów. Dowódca okrętu może przyjąć na okręt osoby postronne tylko za zgodą dowódcy zespołu. Fakt zaokrętowania osoby postronnej odnotowuje się w dzienniku zdarzeń.

Na podstawie Rozporządzenia z roku 2000, w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, pełnienia wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności, Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4 lutego 2005 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych marynarzy, oraz wikipedia.org