Dwa główne typy ożaglowania, to ożaglowanie rejowe i skośne – inaczej suche. Cechą ożaglowania rejowego jest czworoboczny kształt żagli głównych i umieszczenie ich na rejach. Ożaglowanie skośne składa się z żagli trójkątnych lub czworobocznych, która są zamocowane w płaszczyźnie symetrii statku.
Ożaglowanie rejowe
Ożaglowanie rejowe, będące jednym z najstarszych systemów ożaglowania, ma swoje korzenie w dawnych wiekach, kiedy to żaglowce dominowały na morzach i oceanach, służąc zarówno celom handlowym, jak i eksploracyjnym. Charakterystyczne dla tego typu ożaglowania jest wykorzystanie prostokątnych lub trapezowych żagli, które są rozpinane poniżej rei, czyli poziomych belek zamocowanych do masztu poprzecznie do osi podłużnej jachtu. Ta konstrukcja pozwalała na efektywne wykorzystanie siły wiatru, zwłaszcza przy żeglowaniu z wiatrem i na kursach półwietrznych.
Budowa i Funkcjonowanie
Reje, będące kluczowym elementem ożaglowania rejowego, umożliwiają rozpięcie żagli na szerokość, co maksymalizuje powierzchnię żagla wystawioną na działanie wiatru. Chociaż żagle rejowe mogą być obracane wokół masztu, to ich zakres obrotu jest ograniczony, co wpływa na zdolności manewrowe żaglowca, szczególnie przy próbie żeglugi blisko kierunku wiatru.
Rodzaje Żaglowców z Ożaglowaniem Rejowym
- Fregaty: Duże żaglowce wojenne, znane z szybkości i zwrotności, często wykorzystywane w przeszłości do działań rozpoznawczych oraz jako statki eskortowe. Fregaty, określane jako pełnorejowce, miały ożaglowanie rejowe na wszystkich masztach, co dawało im imponującą powierzchnię żagli.
- Barki: Handlowe żaglowce, które mogły mieć mieszane ożaglowanie, z rejowym na przednim maszcie oraz gaflowym lub bermudzkim na pozostałych.
- Barkentyny: Żaglowce handlowe i eksploracyjne, z ożaglowaniem rejowym na maszcie przednim, a na pozostałych masztach stosowano zwykle ożaglowanie gaflowe lub bermudzkie.
- Brygi i Brygantyny: Małe do średnich rozmiarów żaglowce, gdzie bryg ma ożaglowanie rejowe na dwóch masztach, a brygantyna łączy żagle rejowe na maszcie przednim z ożaglowaniem gaflowym lub bermudzkim na maszcie rufowym.
- Szkunery (urejowane i z bryfokiem): Szkunery mogą mieć jedno lub więcej żagli rejowych umieszczonych na przednim maszcie, co łączy tradycyjne elementy żeglarstwa rejowego z nowocześniejszymi rozwiązaniami.
Wykorzystanie i Ograniczenia
Ożaglowanie rejowe, mimo swojej efektywności przy korzystnych wiatrach, ma ograniczenia, zwłaszcza przy próbie żeglugi blisko kierunku wiatru. Brak możliwości ostrzenia żagli tak, jak w ożaglowaniu skośnym, oznacza, że żaglowce z ożaglowaniem rejowym są zmuszone do częstszego wykonywania manewru halsowania, aby zbliżyć się do zamierzonego kierunku.
Dziedzictwo
Ożaglowanie rejowe pozostaje żywym świadectwem morskiej historii i żeglarstwa. Wiele zabytkowych żaglowców oraz replik statków z ożaglowaniem rejowym jest nadal w użyciu, zarówno w celach edukacyjnych, jak i rekreacyjnych, przypominając o bogatej historii morskich podróży, odkryć i handlu. Dzięki tym statkom możemy docenić innowacje i umiejętności marynarzy minionych epok oraz zrozumieć, jak daleko posunęło się żeglarstwo, ewoluując od prostych żagli rejowych do skomplikowanych systemów ożaglowania współczesnych jachtów.
Ożaglowanie skośne
znane również jako ożaglowanie suche, to współczesny system żaglowy, który zrewolucjonizował żeglarstwo dzięki swojej elastyczności i efektywności. Ten rodzaj ożaglowania charakteryzuje się umieszczeniem żagli przymasztowych tak, że ich przednia krawędź (lik przedni) jest blisko płaszczyzny symetrii jednostki, co oznacza, że żagle są przymocowane w taki sposób, aby mogły być łatwo manipulowane i dostosowywane do kierunku wiatru.
Charakterystyka i Typy
- Ożaglowanie bermudzkie: Najpopularniejszy typ ożaglowania skośnego, charakteryzujący się trójkątnymi żaglami przymasztowymi, które są przymocowane bezpośrednio do masztu. To ożaglowanie pozwala na precyzyjne ustawienie żagli względem kierunku wiatru, co jest kluczowe przy żeglowaniu na kursach bliskich wiatru.
- Ożaglowanie gaflowe: Kolejny popularny typ, gdzie żagiel główny jest czworoboczny i przymocowany zarówno do masztu, jak i do gafli – poziomego drążka umieszczonego wysoko na maszcie. Daje to żaglowi unikalny kształt i pozwala na efektywne żeglowanie przy różnych kierunkach wiatru.
- Ożaglowanie łacińskie: Mniej popularne, ale bardzo charakterystyczne ożaglowanie z długą historią, gdzie żagle są przymocowane do reji, tworząc trójkątny kształt. Pozwala na łatwe manewrowanie w ciasnych przestrzeniach i efektywne żeglowanie przy słabych wiatrach.
- Ożaglowanie lugrowe: Tutaj żagle przymasztowe mogą pozostawać wolne, nie będąc przymocowanym bezpośrednio do masztu. System ten pozwala na szybkie dostosowanie do zmieniających się warunków wiatrowych, oferując dobre właściwości żeglarskie na różnych kursach.
Zalety Ożaglowania Skośnego
Ożaglowanie skośne oferuje znaczne zalety w porównaniu do tradycyjnego ożaglowania rejowego. Żagle mogą być wychylane na około 90° na każdą burtę, co znacząco zwiększa możliwości manewrowe jachtu. Dodatkowo, żagle mogą być wybierane niemal równolegle do linii środkowej jednostki, co pozwala na maksymalne wykorzystanie siły wiatru, szczególnie przy żeglowaniu na kursach ostrzejszych względem wiatru.
Efektywność i Manipulacja
Efektywność ożaglowania skośnego jest szczególnie widoczna w umiejętnościach żeglarskich, które pozwalają na precyzyjne dostosowanie żagli do kierunku i siły wiatru. Możliwość szybkiego i łatwego zmieniania ustawienia żagli sprawia, że żeglarze mogą lepiej wykorzystać każdy poryw wiatru, zwiększając prędkość i manewrowość jachtu.
Ożaglowanie skośne reprezentuje nowoczesne podejście do żeglarstwa, łącząc w sobie efektywność, elastyczność i łatwość obsługi. Różnorodność typów ożaglowania skośnego pozwala na dostosowanie jachtu do specyficznych wymagań żeglarskich i warunków panujących na wodzie, co czyni je preferowanym wyborem dla wielu żeglarzy poszukujących optymalnych rozwiązań żeglarskich.
W ZALEŻNOŚCI OD ILOŚCI I ROZMIESZCZENIA MASZTÓW I ŻAGLI, ROZRÓŻNIAMY NASTĘPUJĄCE TYPY OŻAGLOWANIA:
KET – jednomasztowiec z jednym żaglem trójkątnym, lub czworobocznym. Żagiel nosi nazwę grot.
SLUP – jednomasztowiec z jednym żaglem trójkątnym rozpiętym między masztem a dziobem ( fok), oraz jednym trójkątnym lub czworobocznym od masztu do bomu(grot).
KUTER – jednomasztowiec z trzema przednimi żaglami trójkątnymi oraz grotem gaflowym i żaglem górnym zwanym topslem.Żagle przednie noszą wspólną nawę sztaksli i kolejna nazywają się fok, kliwer i latacz.
JOL – dwumasztowiec, którego niewielki maszt tylny – bezan jest umieszczony na rufie, poza sterem. Ożaglowanie przedniego masztu może być typu slub lub kuter.Masz tylny ma zwykle tylko jeden żagiel.
KECZ – dwumasztowiec, którego bezan jest znacznie większy, niż na jachcie typu jol. Umieszczony jest zwykle między sterem a masztem przednim. Kecze mają ożaglowanie składające się z sztaksli, grota i bezana, lub gaflowe. Górny żagiel na grotmaszcie nosi wówczas nazwę grottopsel a na bezanmaszcie bezantopsel.
KECZ SZTAKSLOWY – ten rodzaj występuje bez bomu, lecz z dwuczłonowym gaflem, albo w ogóle bez drzewc na przednim maszcie. Trójkątny grot jest rozpinany pomiędzy masztem i nokiem gafla, albo pomiędzy masztami. Ożaglowanie sztakslowe stosuje się również na szkunerach – np Zawisza czarny
SZKUNER – dwumasztowiec, choć są też szkunery o większej liczbie masztów. Jego maszt przedni zwany jest fokmasztem, jest niższy od masztu głównego – grotmasztu i znajduje się między nim a dziobem. Żagle przednie szkunera to sztafok, kliwer, i latacz. Żagle masztu przedniego to fok i fortopsel. Żagle masztu głównego to grot i grottopsel.Na szkunerach używany jest też mały żagiel górny rozpinany między topami masztów – grotstensztaksel.
Najbardziej popularnym materiałem na żagle jest tzw. dakron czyli syntetyczne włókno poliestrowe, które ma podobne właściwości mechaniczne do płótna. Większość żagli turystycznych jest wykonanych z tego materiału, jest on powszechnie dostępny i stosunkowo tani. Obecnie są już dostępne na rynku zestawy naprawcze, które mają formę samoprzylepnej taśmy dakronowej. Dzięki temu możemy sami zreperować tymczasowo małe rozdarcia na żaglu. Aktualnie mamy dostęp do całej gamy nowoczesnych materiałów syntetycznych i kompozytowych. Możemy wyróżnić laminaty poliestrowe o różnych nazwach handlowych, na uwagę zasługują tutaj żagle wykonane z kevlaru dość powszechnie stosowane w jachtach regatowych. Na niektóre żagle wymagany jest materiał o niskiej masie i tutaj możemy wyróżnić tkaniny nylonowe o gramaturze poniżej 35 g/m^2. Na materiały są nanoszone specjalne powłoki o różnych właściwościach. Najczęściej stosowanymi są powłoki które chronią żagiel przed szkodliwym wpływem promieniowania UV, dzięki takiej ochronie żywotność żagla wzrasta nawet do 50 %. Ważną własnością jest także zabezpieczenie tkaniny przed chłonięciem wody i tutaj zastosowanie znajduje teflon którym pokrywa się żagle. W specjalnych warunkach zastosowanie znajdują materiały kompozytowe będące mieszanką różnych dostępnych tkanin i materiałów. Taki zabieg przynosi bardzo dobre rezultaty i pozwana na zoptymalizowanie właściwości a przede wszystkim wagi żagli co ma kolosalne znaczenie podczas startów regatowych.
Na podstawie na postawie książki „Żeglarstwo Morskie” Wł. Głowacki W-Wa 1974 Wydawnictwo Sport i Turystyka, rys. Jarosław Gliński, Maciej Roszkowski, Małgorzata Paczkowska, oraz opracowania Marcina Gruszczyka